Żyjemy w epoce zdominowanej przez media społecznościowe, które na każdym kroku bombardują nas wyidealizowanym obrazem ludzkiego ciała. Gładka skóra, śnieżno-białe zęby czy wyrzeźbiona sylwetka promowane na platformach internetowych sprawiają, że wiele osób zaczyna przykuwać uwagę do własnego wyglądu. Jednak gdy zjawisko to przybiera formę obsesyjnego doszukiwania się defektów, mamy do czynienia z dysmorfofobią. Czym mogą skutkować zaburzenia postrzegania własnego ciała?

Co to jest dysmorfofobia?
Cielesne zaburzenie dysmorficzne (ang. body dysmorphic disorder, BDD), dawniej nazywane dysmorfofobią, to zaburzenie psychiczne związane z niechęcią lub wręcz odrazą do własnego wyglądu zewnętrznego. Pacjenci z BDD przykuwają nadmierną uwagę do niewielkich, a nawet zupełnie nieistniejących defektów w swojej aparycji. Żyją w głębokim przeświadczeniu o swej rzekomej nieatrakcyjności, a ich obawy są tak silne, że daleko wykraczają poza standardowo rozumiane kompleksy na punkcie wyglądu.

Pacjenci z dysmorfofobią mogą doszukiwać się niedoskonałości w dowolnej części ciała, np. twarzy, brzuchu czy udach. Najczęściej skarżą się na defekty dotyczące:
• skóry (zmarszczki, znamiona, przebarwienia, blizny),
• włosów (gęstość, rodzaj włosa, nadmierne owłosienie, np. na twarzy),
• zębów (barwa, kształt, rozmiar).
Osoby cierpiące na BDD nie mają większego wpływu na swoje myśli wynikające z zaburzonego obrazu własnego ciała. Opisują je jako niechciane, natrętne i trudne do kontrolowania. Problem jest tym bardziej uciążliwy, że poświęcanie uwagi swoim defektom w przebiegu dysmorfofobii może trwać nawet 3–5 godzin dziennie. Oczywiście cierpi na tym życie prywatne i społeczne pacjenta z BDD.
Jak często i u kogo występuje dysmorfofobia?
Uważa się, że nawet 2% światowej populacji cierpi na cielesne zaburzenia dysmorficzne. Wynikające z nich kompleksy na punkcie wyglądu dotyczą podobnego odsetka kobiet i mężczyzn. Z BDD zmagają się osoby w różnym wieku, jednak pierwsze objawy dysmorfofobii zwykle rozwijają się u młodzieży lub na etapie wczesnej dorosłości.

Jakie są przyczyny dysmorfofobii?
Dokładne przyczyny dysmorfofobii nie są jeszcze znane. Jednak sądzi się, że do wystąpienia BDD predysponują następujące czynniki:
• genetyka (ok.1/5 pacjentów ma bliskiego krewnego także zmagającego się z BDD),
• osobowość (np. niska samoocena, introwertyzm i perfekcjonizm),
• środowisko zewnętrzne (np. krytykowanie wyglądu przez rodziców lub rówieśników, odrzucenie i traumatyczne doświadczenia, w tym molestowanie seksualne).
Czynnikiem środowiskowym także sprzyjającym wystąpieniu cielesnego zaburzenia dysmorficznego są wcześniej wspomniane media społecznościowe. Promowany w nich ideał ludzkiego ciała powoduje, że wiele osób, zwłaszcza młodych, porównując się z internetowym modelem lub modelką, doszukuje się w sobie różnych nieprawidłowości. Jednocześnie często nie zdają sobie przy tym sprawy z przekłamania takich zdjęć. Większość z nich przed publikacją podlega bowiem starannej korekcie i retuszowi.
Jakie są objawy dysmorfofobii?
Głównym objawem dysmorfofobii jest nadmierne skupianie się na rzekomych niedoskonałościach w swoim wyglądzie, choć te często tak naprawdę nie istnieją lub są ledwo widoczne. Jednak dla pacjenta z BDD stają się one przyczyną ciągłego niezadowolenia, niepokoju, a nawet lęku. Do tego stopnia, że chory potrafi przez wiele godzin w ciągu dnia przeglądać się w lustrze i szukać domniemanych wad. Wśród objawów dysmorfofobii można również wymienić m.in.:
• obniżenie komfortu życia,
• spadek poczucia własnej wartości,
• wizualne porównywanie się do innych ludzi,
• przekonanie, że inne osoby widzą defekty i naśmieją się z nich,
• uczucie wstydu i wynikające z niego wycofanie z życia społecznego.
Wiele osób z BDD wykazuje tak silną chęć zmiany wyglądu, że często poddają się zabiegom medycyny estetycznej. Jednak przyczyną dysmorfofobii jest ich własna psychika, a nie faktyczny wygląd zewnętrzny. Dlatego tacy pacjenci najczęściej nie są zadowoleni z rezultatów przebytych operacji plastycznych, co tylko nasila objawy choroby.

U ok. 80% osób objawy dysmorfofobii są przyczyną myśli samobójczych. 1/5 pacjentów cierpi do tego stopnia, że podejmuje się próby odebrania sobie życia. Stąd ważne jest, aby nie bagatelizować objawów BDD i zapewnić takim ludziom prawidłowe wsparcie.

Jak wygląda leczenie dysmorfofobii?
BDD jest zaburzeniem przewlekłym, które bardzo rzadko ustępuje samoczynnie. Na szczęście istnieją skuteczne metody lecznicze. Z uwagi na psychologiczne podłoże problemu, leczenie dysmorfofobii polega na zmianie schematu myślenia pacjenta. Duże sukcesy odnotowuje tutaj terapia poznawczo-behawioralna (CBT). W ramach CBT terapeuta pomaga pacjentowi zrozumieć mechanizmy BDD, a przede wszystkim zniwelować obsesyjne myśli oraz wynikające z nich cierpienie emocjonalne.

Oprócz kontroli i uspokajania myśli, ważnym aspektem w terapii dysmorfofobii jest technika ekspozycji z jednoczesnym powstrzymaniem reakcji, czyli test lustra. Tak terapeuta uświadamia podopiecznego, że sposób, w jaki ten postrzega samego siebie, nie jest obiektywną prawdą na temat jego wyglądu, a jedynie rezultatem subiektywnego wrażenia, emocji i oczekiwań. Choć z początku może to być stresujące dla pacjenta, takie ćwiczenia mają na celu na celu długoterminowe poprawienie jego samopoczucia i komfortu życia.

W cięższych przypadkach równolegle do terapii dysmorfofobii prowadzona jest farmakoterapia z użyciem leków przeciwdepresyjnych. Są to tzw. selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny. Celem ich przyjmowania jest złagodzenie objawów BDD, zmniejszenie ryzyka podjęcia próby samobójczej i poprawa jakości życia pacjenta. Kontrolę nad przyjmowaniem takich leków zawsze sprawuje psychiatra.
Dysmorfofobia – podsumowanie
Cielesne zaburzenie dysmorficzne, czyli dysmorfofobia, to zaburzenie psychiczne związane z głębokim przeświadczeniem osoby chorej o swej rzekomej nieatrakcyjności. Pacjenci z BDD doszukują się w swoim ciele defektów, których tak naprawdę nie ma lub są ledwo zauważalne. Jednak dla osoby chorej owe „niedoskonałości” stają się przyczyną dużego cierpienia, a nawet powodu do targnięcia się na swoje życie. Na szczęście istnieją skuteczne metody leczenia dysmorfofobii, choć o ich powodzeniu w dużej mierze decyduje konsekwencja oraz nastawienie pacjenta na współpracę z terapeutą.

Bibliografia:
• Dysmorfofobia – uptade. Małgorzata Urban-Kowalczyk. „Psychiatria po Dyplomie” 2023. Numer 4. [LINK]
• Postrzeganie dysmorfofobii przez pacjentów leczonych w gabinetach chirurgii plastycznej i medycyny estetycznej – badanie kwestionariuszowe. Anita Walczyńska, Aleksander P. Jaworski i in. „Chirurgia Plastyczna i Oparzenia” 2021. Tom 9. Numer 3. Strony 57–65. [LINK]
• Zaburzenie obrazu ciała. Jennifer Ross, Simon Gowers. „Psychiatria po Dyplomie” 2011. Tom 8. Numer 4. Strony 18–26. [LINK]
• Dysmorfofobia – gdy obraz ciała staje się przyczyną cierpienia. CBT Centrum [LINK]
• Jakie są objawy dysmorfofobii? Jakie przyczyny i metody leczenia? Weronika Babiec. doz.pl [LINK]